Pulmoner Emboli
Pulmoner emboli (PE), bir veya daha fazla pulmoner arterin kan pıhtıları ile tıkanması ile karakterize hayatı tehdit eden bir durumdur. Ciddi komplikasyonları ve mortaliteyi önlemek için hızlı tanı ve tedavi gerektirir. Bu yanıt, teşhisi, tedavisi ve yönetimindeki görüntüleme ve yapay zekanın (AI) rolüne odaklanarak PE'nin ayrıntılı bir keşfini sağlar.
Pulmoner Emboli için Risk Faktörleri
Pulmoner emboli (PE), çeşitli risk faktörlerinden etkilenebilecek ciddi bir durumdur. Aşağıdaki noktalar, sağlanan bağlamlardan türetilen PE için risk faktörlerini özetlemektedir:
-**Gebelikle İlgili Faktörler: **
- Gebeliğin kendisi, PE'ye yol açabilecek venöz tromboembolizm (VTE) riskini artırır. Risk özellikle doğum sonrası dönemde yüksektir.
- Gebelikle ilgili ek risk faktörleri arasında in vitro fertilizasyon, önceki VTE, obezite, tıbbi komorbiditeler, ölü doğum, preeklampsi, doğum sonrası kanama ve sezaryen bulunur . (Pulmoner-Emboli-Rehber.Pdf, n.d.)
**Tıbbi ve Yaşama Tarzı Faktörleri: **
- Obezite ve sigara içme öyküsü, PE ile ilişkilendirilebilen efor dispnesinin belirleyicileri olarak tanımlanır.
- İleri yaş, kardiyak veya pulmoner komorbidite ve daha yüksek vücut kitle indeksi de risk faktörleridir . (Pulmoner-Emboli-Rehber.Pdf, n.d.)
-**Orta Risk Faktörleri: **
- Bunlar arasında artroskopik diz cerrahisi, otoimmün hastalıklar, kan transfüzyonu, santral venöz hatlar, intravenöz kateterler ve uçlar, kemoterapi, konjestif kalp yetmezliği veya solunum yetmezliği, eritropoez uyarıcı ajanlar, hormon replasman tedavisi, in vitro fertilizasyon, oral kontraseptif tedavi, doğum sonrası dönem, enfeksiyon (pnömoni, idrar yolu enfeksiyonu ve HIV gibi), enflamatuar bağırsak hastalığı, kanser (özellikle metastatik), paralitik inme, yüzeysel ven trombozu ve trombofili . (Pulmoner-Emboli-Rehber.Pdf, n.d.)
-**Zayıf Risk Faktörleri: **
- Üç günden fazla yatak istirahati, diabetes mellitus, arteriyel hipertansiyon, oturmaya bağlı hareketsizlik (örneğin uzun araba veya hava yolculuğu), artan yaş, laparoskopik cerrahi (örneğin kolesistektomi), obezite, gebelik ve varisli damarlar PE için zayıf risk faktörleri olarak kabul edilir . (Pulmoner-Emboli-Rehber.Pdf, n.d.)
1. Pulmoner Emboli Tanısı
1.1 Klinik Puanlama Sistemleri
Klinik skorlama sistemleri, hastaları risk faktörlerine ve klinik sunumlarına göre tabakalaşmaya yardımcı oldukları için PE teşhisi için gereklidir. Wells ve Revised Geneva puanları, PE olasılığını değerlendirmek için yaygın olarak kullanılır. Bu sistemler, PE (Meirisa et al., 2025) (Daud et al., 2025) olasılığını belirlemek için dispne, taşipne ve göğüs ağrısı gibi klinik semptomları D-Dimer seviyeleri gibi laboratuvar bulgularıyla bütünleştirir.
Pulmoner emboli (PE) tanısında klinik skorlama sistemleri, gereksiz görüntüleme ve D-dimer testlerini azaltmak için kullanılır.
a. Wells Skoru (En Yaygın Kullanılan)
Amaç: Hastada PE olasılığını düşük, orta veya yüksek olarak sınıflandırır.
Parametreler (Toplam 12.5 puan):
| KriterPuan | |
| DVT bulguları (ağrı, şişlik) | +3 |
| PE diğer tanılardan daha olası | +3 |
| Hızlanmış solunum (>20/dk) | +1.5 |
| Cerrahi/immobilizasyon (son 4 hafta) | +1.5 |
| Önceden DVT/PE hikayesi | +1.5 |
| Hemoptizi | +1 |
| Malignite (aktif) | +1 |
Yorumlama:
- 0-1 Puan: Düşük olasılık → D-dimer bak. (Negatifse PE ekarte).
- 2-6 Puan: Orta olasılık → D-dimer veya direkt BT anjiyo.
- ≥7 Puan: Yüksek olasılık → BT anjiyo yap. (Wells, 2000)
Örnek:
- Hasta: Bacak şişliği (+3), cerrahi geçmişi (+1.5), taşipne (+1.5) → Toplam 6 (Orta risk) → BT anjiyo önerilir.
b. Revize Geneva Skoru (Wells'e Alternatif)
Avantaj: Daha objektif (hekim yorumu gerektirmez).
| KriterPuan | |
| Yaş >65 | +1 |
| DVT/PE öyküsü | +1.5 |
| Cerrahi/kırık (son 1 ay) | +1 |
| Aktif kanser | +1 |
| Tek taraflı bacak ağrısı | +1.5 |
| Hemoptizi | +1 |
| Kalp hızı >100/dk | +1.5 |
| Tek tarafli bacak ödemi | +1 |
Yorumlama:
- 0-2 Puan: Düşük olasılık → D-dimer.
- 3-10 Puan: Orta/yüksek olasılık → BT anjiyo. (Klok, 2008)
c. PERC (PE Rule-Out Criteria)
Amaç: Düşük riskli hastalarda D-dimer bile istemeyi önler.
PERC Negatif (Tüm kriterler varsa PE olasılığı <%1):
- Yaş <50
- Kalp hızı <100/dk
- O2 sat >%94
- Hemoptizi yok
- Östrojen kullanımı yok
- DVT/PE öyküsü yok
- Travma/cerrahi yok
- Tek taraflı bacak şişliği yok
PERC (+) ise → D-dimer veya Wells/Geneva skoru uygula.
(Righini, 2008)
d. PESI/sPESI (Prognoz Belirleme)
Amaç: PE tanılı hastaların 30 günlük mortalite riskini hesaplar.
| KriterPuan (sPESI) | |
| Yaş >80 | +1 |
| Kanser | +1 |
| Kronik kalp/akciğer hastalığı | +1 |
| Kalp hızı ≥110/dk | +1 |
| Sistolik KB <100 mmHg | +1 |
| O2 sat <90% | +1 |
Yorumlama:
- 0 Puan: Düşük risk → Ayaktan tedavi verilebilir.
- ≥1 Puan: Yüksek risk → Hastaneye yatış. (Jiménez, 2010)
1.2 D-Dimer Testi
Fibrin bozunmasının bir biyobelirteçisi olan D-Dimer, PE için bir tarama aracı olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Yüksek D-Dimer seviyeleri potansiyel trombozu gösterir, ancak PE'ye özgü değildir. D-Dimer testini Wells skoru gibi klinik puanlama sistemleriyle birleştirmek, tanı doğruluğunu iyileştirir ve gereksiz görüntüleme ihtiyacını azaltır (Meirisa et al., 2025) (Daud et al., 2025).
1.3 Görüntüleme Modaliteleri
Görüntüleme, PE'yi doğrulamada kritik bir rol oynar. Bilgisayarlı Tomografi Pulmoner Anjiyografi (CTPA), PE teşhisi için altın standarttır ve yüksek hassasiyet ve özgüllük sunar. Pulmoner arterlerin görselleştirilmesine ve pıhtıların saptanmasına izin verir. Ventilasyon-perfüzyon (V/Q) taramaları gibi diğer görüntüleme modaliteleri, CTPA kontrendike olduğunda kullanılır (Lorenzo et al., 2024) (Jong et al., 2024).
1.4 Risk Sınıflaması
PE'yi yönetmek için risk sınıflaması çok önemlidir. Hastalar klinik faktörlere, görüntüleme bulgularına ve troponin ve BNP gibi biyobelirteçlere dayalı olarak düşük riskli, orta riskli ve yüksek riskli gruplara ayrılır. Yüksek riskli hastalar genellikle sistemik fibrinoliz veya kateter yönlendirmeli tedaviler dahil olmak üzere agresif tedaviye ihtiyaç duyarlar (Peracaula et al., 2024) (Shah et al., 2023).
2. Pulmoner Emboli Tedavisi
2.1 Antikoagülasyon
Antikoagülasyon, PE tedavisinin temel taşıdır ve daha fazla pıhtı oluşumunu ve nüksü önler. Heparin ve warfarin gibi geleneksel antikoagülanlar yaygın olarak kullanılmaktadır, ancak doğrudan oral antikoagülanlar (DOAC'ler) öngörülebilir farmakokinetikleri ve düşük kanama riskleri nedeniyle giderek daha fazla tercih edilmektedir (Falsetti et al., 2024) (Costa et al., 2024).
- Antikoagülasyon Tedavisi:
- Unfraksiyone Heparin: Tipik olarak 80 IU/kg'lık bir ilk intravenöz bolus olarak uygulanır, ardından 18 IU/kg/saat sürekli infüzyon yapılır. Doz, terapötik seviyeleri korumak için aktive parsiyel tromboplastin zamanına (aPTT) göre ayarlanır.
-**Düşük Moleküler Ağırlıklı Heparin (LMWH) **: Enoksaparin yaygın olarak kullanılır ve her 12 saatte bir deri altından tipik bir doz 1 mg/kg ile kullanılır. Bazı durumlarda, günde bir kez 1.5 mg/kg'lık bir doz kullanılabilir.
-**Doğrudan Oral Antikoagülanlar (DOAC'ler) **:
- Rivaroksaban: İlk 21 gün boyunca günde iki kez 15 mg başlangıç dozu, ardından günde bir kez 20 mg.
- Apiksaban: İlk 7 gün boyunca günde iki kez 10 mg başlangıç dozu, ardından günde iki kez 5 mg.
- Dabigatran: 5-10 günlük parenteral antikoagülasyondan sonra günde iki kez 150 mg.
- Trombolitik Tedavi:
- Alteplaz: Masif PE için standart doz 2 saat içinde uygulanan 100 mg'dır. Bazı durumlarda, 1-2 dakika boyunca 10 mg'lık bir bolus dozu verilebilir, ardından kalan 90 mg 2 saat boyunca verilebilir.
- Varfarin: Genellikle uzun süreli antikoagülasyon için kullanılır ve dozaj, 2.0-3.0'lık uluslararası normalleştirilmiş oranı (INR) korumak için ayarlanır. Başlangıç dozu tipik olarak INR izlemesine dayalı ayarlamalarla günde 5-10 mg'dan başlar. (Peracaula et al., 2024)
Bu dozlar genel kılavuzlardır ve böbrek fonksiyonu, kilo ve kanama riski dahil olmak üzere bireysel hasta faktörlerine göre değişebilir. Sağlık hizmeti sağlayıcılarının tedavi planlarını her hastanın özel ihtiyaçlarına göre uyarlaması ve etkinlik ve güvenliği izlemesi esastır.
2.2 Sistemik Fibrinoliz
Sistemik fibrinoliz, hemodinamik instabilitesi olan yüksek riskli PE hastaları için ayrılmıştır. Alteplaz gibi ilaçlar pıhtıları hızla çözmek için uygulanır, ancak bu yaklaşım kanama komplikasyonları riski taşır (Falsetti et al., 2024) (Grazina et al., 2023).
2.3 Kateter Yönlendirilmiş Tedaviler
Mekanik trombektomi ve lokal fibrinoliz dahil olmak üzere kateter yönlendirmeli tedaviler, yüksek riskli PE hastaları için etkili tedaviler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu minimal invaziv prosedürler, hedeflenen pıhtı çıkarılmasına ve reperfüzyona izin vererek sistemik kanama riskini azaltır (Grazina et al., 2023) (Grazina, 2024).
2.4 Pulmoner Embolektomi
Cerrahi pulmoner embolektomi, diğer tedaviler için uygun olmayan masif PE'li hastalar için son çare seçeneğidir. Bu prosedür, kardiyopulmoner bypass altında pulmoner arterlerden pıhtıların çıkarılmasını içerir (Falsetti et al., 2024) (Costa et al., 2024)].
3. Pulmoner Embolide Görüntülemenin Rolü
3.1 BT Pulmoner Anjiyografi (CTPA)
CTPA, PE teşhisi için en yaygın kullanılan görüntüleme yöntemidir. Pulmoner arterlerin ayrıntılı görselleştirilmesini sağlar ve trombüs yükünün ölçülmesine izin verir. Çift enerjili BT ve AI ile geliştirilmiş görüntüleme gibi CTPA teknolojisindeki gelişmeler, teşhis doğruluğunu ve prognosticasyonu iyileştirmiştir (Lorenzo et al., 2024) (Jong et al., 2024) (Lorenzo et al., 2024).
3.2 Havalandırma-Perfüzyon (V/Q) Taramaları
V/Q taramaları, özellikle BT görüntülemeye kontrendikasyonları olan(gebelerde, ciddi kontrast alerji öyküsünde, renal yetmezlikte, multiple miyelom ve paraproteinemisi olan düşük riskli hastalarda) hastalar için CTPA'ya bir alternatiftir. PE'nin göstergesi olan akciğerlerdeki ventilasyon ve perfüzyon uyumsuzluklarını değerlendirirler. Bununla birlikte, V/Q taramaları CTPA'dan daha az spesifiktir ve genellikle onay için ek testler gerektirir (Jong et al., 2024).
3.3 Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI)
MRG, sınırlı kullanılabilirliği ve daha yüksek maliyeti nedeniyle PE için daha az kullanılan bir görüntüleme yöntemidir. Bununla birlikte, ciddi böbrek hastalığı olanlar gibi BT görüntülemeye kontrendikasyonları olan hastalarda faydalıdır. MRG, PE (Jong et al., 2024) tanısı ve yönetimine yardımcı olarak hem anatomik hem de fonksiyonel bilgi sağlar.
3.4 Görüntülemede Yapay Zeka
AI, görüntüleme yöntemlerinin doğruluğunu ve verimliliğini artırarak PE teşhisinde devrim yaratıyor. Derin öğrenme algoritmaları, CTPA görüntülerindeki pıhtıları otomatik olarak tespit ederek yanlış teşhis riskini azaltır. AI araçları ayrıca trombüs yükünü ölçmeye ve hasta sonuçlarını tahmin etmeye yardımcı olur (Djahnine et al., 2023) (Haque et al., 2024) (Lorenzo et al., 2024).
Tablo: Pulmoner Emboli İçin Görüntüleme Modalitelerinin Karşılaştırılması
| Görüntüleme Yöntemi | Avantajlar | Sınırlamalar | Alıntı |
| BT Pulmoner Anjiyografi (CTPA) | Yüksek hassasiyet ve özgüllük, pulmoner arterlerin ayrıntılı görselleştirilmesi | Radyasyona maruz kalma, bazı hastalarda kontrendikasyonlar | (Lorenzo et al., 2024) (Jong et al., 2024) |
| Ventilasyon-Perfüzyon (V/Q) Taraması | Radyasyona maruz kalma yok, BT kontrendikasyonları olan hastalarda yararlı | Daha az spesifik, ek test gerektirir | (Jong et al., 2024) |
| Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) | İyonlaştırıcı radyasyon yok, fonksiyonel bilgi sağlar | Sınırlı kullanılabilirlik, daha yüksek maliyet | (Jong et al., 2024) |
Bu tablo, PE tanısında kullanılan farklı görüntüleme yöntemlerinin güçlü ve zayıf yönlerini vurgulayarak CTPA'nın altın standart olarak rolünü vurgulamaktadır.
Kaynaklar
Meirisa, M., Nurifin, S., & Damanik, M. (2025). The Analysis Study of Comparison Clinical Scoring System in Pulmonary Embolism: A Comprehensive Systematic Review.The International Journal of Medical Science and Health Research. https://doi.org/10.70070/kscw3e06
Daud, M., Anees, M., Wazir, H. U., Ahmad, Z., Umar, Z., Arif, W., Ahmad, S., Fayaz, N., & Said, S. (2025). Comprehensive Evaluation of the Diagnostic Approach to Pulmonary Embolism: Analysis of D-Dimer Utilization, Imaging Modalities (CTPA and V/Q Scan), and Clinical Risk Stratification Tools.Indus Journal of Bioscience Research.https://doi.org/10.70749/ijbr.v3i1.511
Wells, P. (2000). Derivation of a Simple Clinical Model to Categorize Patients Probability of Pulmonary Embolism: Increasing the Models Utility with the SimpliRed D-dimer.Thromb Haemost,83(3), 416–420. https://doi.org/10.1055/s-0037-1613830
Klok, F. (2008). Simplification of the Revised Geneva Score for Assessing Clinical Probability of Pulmonary Embolism.Arch Intern Med,168(19), 2131–2136. https://doi.org/10.1001/archinte.168.19.2131
Righini, M. (2008). The PERC Rule to Exclude the Diagnosis of Pulmonary Embolism in Low-Risk Patients.JAMA,299(5), 547–549. https://doi.org/10.1001/jama.299.5.547
Jiménez, D. (2010). Simplification of the Pulmonary Embolism Severity Index for Prognostication in Patients with Acute Symptomatic Pulmonary Embolism.Arch Intern Med,170(15), 1383–1389. https://doi.org/10.1001/archinternmed.2010.199
Lorenzo, I., Alonso‐Burgos, A., Blanco, R., Quiros, M. del C. de B. de B., & Madueño, G. G. (2024).Current Role of CT Pulmonary Angiography in Pulmonary Embolism: A State-of-the-Art Review. https://doi.org/10.20944/preprints202408.0042.v1
Jong, C. M. M. de, Kroft, L., Mens, T. E. van, Huisman, M. V., Stöger, J. L., & Klok, F. A. (2024). Modern imaging of acute pulmonary embolism.Thrombosis Research. https://doi.org/10.1016/j.thromres.2024.04.016
Peracaula, M., Sebastian, L., Francisco, I., Vilaplana, M. B., Rodríguez-Chiaradía, D. A., & Tura-Ceide, O. (2024). Decoding Pulmonary Embolism: Pathophysiology, Diagnosis, and Treatment.Biomedicines. https://doi.org/10.3390/biomedicines12091936
Shah, S., Nance, J., Gregoski, M. J., Tedford, R. J., Ramu, B., Todoran, T. M., & Litwin, S. E. (2023). A Multimodality Imaging Approach to Defining Risk in Patients With Acute Pulmonary Embolism.Journal of The American Society of Echocardiography. https://doi.org/10.1016/j.echo.2023.05.003
Falsetti, L., Guerrieri, E., Zaccone, V., Viticchi, G., Santini, S., Giovenali, L., Lagonigro, G., Carletti, S., Palma, L. E. G., Tarquinio, N., & Moroncini, G. (2024). Cutting-Edge Techniques and Drugs for the Treatment of Pulmonary Embolism: Current Knowledge and Future Perspectives.Journal of Clinical Medicine. https://doi.org/10.3390/jcm13071952
Costa, F., Jurado‐Román, A., Carciotto, G., Becerra‐Muñoz, V. M., Tébar‐Márquez, D., Götzinger, F., Cerrato, E., Misra, S., Spissu, M., Pavani, M., Mennuni, M., Chinchilla, F. C., Domínguez-Franco, A. J., Muñoz-García, A. J., Navarrete, R., Varbella, F., Salinas, P., Secemsky, E. A., Mahfoud, F., … Jiménez‐Navarro, M. F. (2024). Advanced Management of Patients Undergoing Transcatheter Treatment for Pulmonary Embolism: Evidence-Based Strategies for Optimized Patient Care.Stomatology. https://doi.org/10.3390/jcm13247780
Grazina, A., Teixeira, B. L., Morais, L. A., Fiarresga, A., Ramos, R., Sousa, L., Reis, J., Galrinho, A., Santana, A., Antunes, H. T., Cacela, D., & Ferreira, R. C. (2023). Catheter-directed therapies impact on intermediate-high- and high-risk pulmonary embolism patients.European Heart Journal. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehad655.1974
Grazina, A. (2024). Catheter-directed therapies for high and intermediate-high risk patients with acute pulmonary embolism: Results from a multiparametric follow-up protocol.Open Journal of Clinical and Medical Case Reports. https://doi.org/10.52768/2379-1039/2185
Lorenzo, I., Alonso‐Burgos, A., Reyes, A. F., Blanco, R. E. P., Quiros, M. del C. de B. B. de, & Madueño, G. G. (2024). Current Role of CT Pulmonary Angiography in Pulmonary Embolism: A State-of-the-Art Review.Journal of Imaging. https://doi.org/10.3390/jimaging10120323
Djahnine, A., Lazarus, C., Lederlin, M., Mulé, S., Wiemker, R., Si-Mohamed, S., Jupin-Delevaux, E., Nempont, O. P., Skandarani, Y., Craene, M. D., Goubalan, S. R. T. J., Raynaud, C., Belkouchi, Y., Afia, A., Fabre, C., Ferretti, G., Margerie, C. de, Berge, P., Liberge, R., … Boussel, L. (2023). Detection and severity quantification of pulmonary embolism with 3D CT data using an automated deep learning-based artificial solution.Diagnostic and Interventional Imaging. https://doi.org/10.1016/j.diii.2023.09.006
Haque, Md. A., Shome, A., & Bairagi, A. K. (2024).Diagnosis of Pulmonary Embolism from CT Pulmonary Angiogram by Using Deep Transfer Learning and Sobel Filter. https://doi.org/10.1109/icccnt61001.2024.10726149